Myślę, że gry komputerowe wpłynęły na rozwój spojrzenia na militaria w fantasy bardziej niż książki i inne dzieła. Na nich można się więc w pewien sposób wzorować. A co w RTSach i turówkach zwykle jest? Różne typy oddziałów, jednostek, istot.

Po spojrzeniu na grę jako grę, pojawia się spojrzenie na świat. Proste, erathiańskie wojska w H3 są podzielone po prostu na prostą piechotę, strzelców, kawalerię, kapłanów i piechotę bardziej elitarną - do tego dwie istotki wspierające ludzkie królestwo, czyli gryfy i anioły. Ale już powiedzmy RTS Bitwa o Śródziemie (sequel z dodatkiem) daje bardziej rozbudowane podejście - na każdą frakcję przypada po kilka różniących się jakością jednostek danego typu. Większości batalionów towarzyszą nadnaturalne istoty (drzewce wśród elfów, trolle, upiory i smoki pośród złych) i w każdej armii da się zauważyć pewne elitarne formacje, jak rycerze Dol Amroth czy wojownicy Noldorów.

Nieraz prostsze gry lubią powielać schemat, że ludzie mają zróżnicowane wojska ale po pewne typy nie sięgną (druidzi, konni strzelcy), elfy to łucznicy, krasnale biją się toporami a gobliny to hałastra. Co jednak, kiedy spojrzeć realniej? Okazuje się, że żeby wszystko miało sens, każda frakcja powinna mieć w swych szeregach wojska jednostki wszelakich typów, bo to zwyczajnie potrzebne.

Jakie są więc ciekawsze formacje, które z takiego kombinowania, żeby się zgadzało, powstały? A jakie oddziały są elitarne dla których stronnictw?

Jedną z ciekawszych rzeczy, na jakie wpadłem w ostatnich miesiącach (a może i dłużej) są wierzchowce reptilionów - głupio mi było dawać im raptory (jaszczur na jaszczurze tandetnie by się prezentował) zwykłe konie czy inne znane wierzchowce by się nie nadały, więc jaszczuroludzie poruszają się na wielkich nielotach. Egzotyczne, barwne ptaki (oczywiście te naprawdę barwne są zarezerwowane dla najlepszych rycerzy) znakomicie pasują do klimatu i mają swój urok.
Drugim elementem bagiennej kawalerii jest rzecz już mniej przypominająca kawalerię, ale pełniąca tę samą rolę, a mianowicie wspaniałe żmije (poj. żmij), z impetem szturmujące na wroga spomiędzy czarnoksięskiej mgły jaszczurzych szamanów.

Inna charakterystyczna formacja to grzmotostrzelcy. W Eiranie nie są to jednak bynajmniej krasnoludy ani gnomy (sama broń jest gremlińska), lecz saidirowie, czyli przedstawiciele egzotycznej w pewnym sensie rasy o smoczych korzeniach. Na grzmotostrzelców składają się jedynie ci, którzy zostali przez naturę obdarzeni skrzydłami i są w lotnictwie najlepsi (bowiem ci, którzy nie są znakomici w tej formacji nie robią, a posługują się zamiast tego zwyczajnie włóczniami, oszczepami, czasem ich magiczną wersją). Są to skrzydlaci (zwykle w pancerzach cięższych niż zwykle mają lotnicy) uzbrojeni w alchemiczne strzelby, za pomocą których patroszą wroga ołowiem z powietrza.

Elitą wojsk krasnoludzkich nie stali się żadni pogromcy trolli czy innych bestii, a wręcz przeciwnie - zdyscyplinowane, regularne, wierne oddziały wojowników potrafiących przetrwać naprawdę wiele i dbających o to, wyposażone w znakomite, ciężkie runiczne pancerze i takąż broń, zdolne uderzeniami swych młotów niszczyć fortyfikacje.

Z kolei elitą wojsk orków i ich współplemieńców są zwyczajni piechurzy-zabijaki, a oddziały charakteryzuje przede wszystkim różnorodność rasowa, co tworzy też pewną wszechstronność w działaniach - od powolnych, ciężkich ogrów, po szybkich zwierzoludzi. Ważne w szeregach wygnańców są też lekkie wojska, strzelcy i kawaleria. Tu oczywiście mimo wielkich wilków czy wargów, byków, bizonów czy strasznych zębatych khargadonów, które to mogą być wierzchowcami orków, przodują jednak mniejsze rasy - gobliny, koboldy. Ujeżdżają dziki, konie, wilki czy nieraz nawet tygrysy, przy tym są niezwykle szybkie, mobilne, a atakują bezlitośnie. Owe małe ludy robią również za skrytobójców i wywiad, co wbrew pozorom bardzo się liczy w barbarzyńskim społeczeństwie nękanym przez ludzi.

Ciekawostką w szeregach wygnańców są jednak zdecydowanie khartajijscy (kotoludzie) strzelcy wichru, będący odpowiedzią na elfickich mistycznych łuczników, łuczników wiatru. Działają na tej samej zasadzie, łącząc strzelecki kunszt z magią, a wywodzą się z pustyni, gdzie w ten sposób panowali nad terenem, tworząc niemal burze piaskowe. Starcia elfickich i jaguarzych formacji tego typu należą do nadzwyczaj widowiskowych.

Najciekawsze formacje jakie widziałem to jednostki podwodne - Nagi, Syreny, etc.
Takie oddziały nie musiałyby nawet ujawniać się przed atakiem - wystarczyło tylko podpłynąć do dna okrętu i umiejętnie go podziurawić, a potem wyłapać rozbitków. Wprowadzenie takich jednostek z automatu wymagałoby opancerzania nie tylko burt na okrętach, co z kolei zmniejszałoby ich mobilność (okręt jest cięższy), albo osłabiało (słabszy pancerz na burtach). Szczerze mówiąc, poza posiadaniem własnych syren, nie znam skutecznej kontry na tego typu taktykę.

Walka powietrzna, przy braku materiałów wybuchowych jest wbrew epickiej nazwie relatywnie cienka. Jeżeli weźmiemy takiego lekko opancerzonego (bo musi latać) gryfa, to co on realnie może zrobić? Jest na tyle duży, że ustrzelenie go z łuku nie będzie przesadnie trudne, może kogoś porwać w powietrze, ale do tego musi się zbliżyć na point blank range (czyt. zastrzelą go), może nieść strzelca na grzbiecie, ale - strzelaliście kiedyś z grzbietu konia? Nie sądzę by nawet mistrzowie łucznicy byli w stanie skutecznie atakować z grzbietu gryfa. Co oznacza, że gryf musi się zbliżyć do celu (czyt. znowu go zastrzelą), względnie strzelec musi mieć zapas strzał i liczyć na łut szczęścia. Tu znowu pojawia się problem - ile ludków da radę zastrzelić ten pojedynczy biedny człowiek, zanim ktoś mu nie zabije (dużo większego) wierzchowca? O armadzie gryfów nie wspominam, oddział łuczników nie musiałby specjalnie celować i z powietrza spadałby deszcz poranionych ciał.

Ciekawym patentem jest natomiast jeździec wargów wymyślony przez Tolkiena - o ile konie to straaaaaszliwe tchórze (widziałem panikujące konie na widok żaby stojącej na ścieżce), o tyle wargi są autentycznie groźne i, do tego, przerażające. Moim zdaniem miałyby dużą przewagę nad nawet trenowanymi końmi wojskowymi i mogłyby zmusić oddział kawalerii do ucieczki bez walki (ok, są klapki na oczy, ale wargi mają też zapach, nie?). Poza tym nawet po zabiciu jeźdźca warg może nadal skutecznie walczyć, czego o koniu powiedzieć się nie da.

Kończąc jeszcze wrzucam przemyślenie: co z wywiadem i kontrwywiadem w fantasy?

Wiem, że nieco nie na temat (tzn, idę nieco okrężnie), ale w zasadzie jest taka jedna (seria) gier, Kohan. Tam nie ma wojsk, tylko oddziały bojowe do 7 ludzi (w Kohan II* jest maks 8, ale o tym za chwilę).

Podobała mi się jedna rzecz, że takie... hm... drużyny, nie mam innej nazwy na to, czyli bohater lub dowódca** (strateg lub wojownik**/mag/paladyn/ważne-że-na-krótki-dystans) i 6 jego podwładnych dzielili się na dwie grupy: czterech zwykłych wojaków i dwa dodatkowe miejsca albo na zwykłych wojaków (pikinerzy, piechota, łucznicy, etc.) lub postacie wspomagające jak klerycy, magowie, paladyni.

Taki system jest dosyć dobry i uczciwy, bo wymusza na graczu dopasowywanie oddziału do taktyki i oddziału wroga (pomijając kwestie budowli w miastach i surowców) i dowolność, chociaż nie można zrobić oddziału samych magów (supporty) ale można zrobić już oddział z samych łuczników. Albo też dochodzą kwestie wyboru, czy dać np. kogoś leczącego w zamian za siłę uderzeniową grupy, czy też... możliwości było bardzo wiele.

Dochodziło też często do miksowania wojska (które niby domyślnie się ogranicza do trzech frakcji ludzkich*** i Ceyah*** (którym gra się z deka inaczej niż ludźmi), gdzie można przejąć miasto Draugów (Drauga Enclave), jakieś elfickie, jaszczurze leża lub w ogóle dostać taką rasę podczas jednej z kampanii.


Kohan 2 ma już zupełnie inaczej rozłożoną taktykę drużyny, bo zmusza gracza do 4 piechurów, 2 jednostki dalekiego zasięgu lub 2 kolejnych piechurów, oraz 2 jednostki wspomagające. I te ostatnie MUSZĄ być wspomagającymi. Trochę zawęża to taktykę, nie powiem, bo albo masz 6 jednostek takiej konnicy i dwa puste sloty, co jest bez sensu.

* Kohan II jest, chronologicznie i wydawniczo, de facto trzecią częścią serii.
** bohater i dowódca to dwie różne jednostki; bohater może być paladynem, wojownikiem, łucznikiem, magiem, etc, zaś dowódca to taki 'zwykły' poborowy.
*** frakcje ludzkie teoretycznie różnią się w zasadzie tylko jednostkami dodatkowymi i niektórymi podstawowymi, ale i też dostępem do różnych bohaterów, Ceyah w ogóle odstaje od całości, bo tutaj są szkielety, demony, zombie, piekielne psy (chyba w Kohan II rozbito tą frakcję na demoniaste i gnijących)

Ric, trochę dziwne pojęcie jeśli chodzi o smoki jako bombowce i gryfy jako myśliwce. Myśliwce służyły głównie do niszczenia bombowców - dopiero w następnej kolejności do eskortowania bombowców (czyli niszczenia myśliwców, które chcą zniszczyć nasze bombowce (a jeszcze później: do niszczenia myśliwców, które chcą zniszczyć nasze myśliwce, które chcą zniszczyć ich bombowce)). Teraz pytanie jakie szanse ma gryf w walce ze smokiem? Trzy gryfy? Pięć gryfów pokona smoka? Piętnaście gryfów pokona trzy smoki? Jeszcze trudniej bo wtedy smoki mogą kumulując płomienie rozpętać w powietrzu prawdziwe piekło, przez które gryfy się nie przebiją. Smoki tym różnią się od bombowców, że znakomicie walczą w powietrzu.

A ja przytoczę taki oto rysunek(skan z podręcznika, który posiadam) z Warhammera, gdzie pegazy są wykorzystywane jako po prostu powietrzna kawaleria. Tutaj jest akurat ukazana armia bretońska na pegazach(mają także gryfy, tylko sam obrazek tego nie ukazuje, ale zasada jest ta sama), ale jest powiedziane w którymś podręczniku, że sam imperator dosiada gryfa podczas bitew. Jak widać gryfy można wykorzystać po prostu jako atak z powietrza, przed którym ciężko jest się obronić, zwłaszcza jeśli nie ma się niczego podobnego. Nie każda armia może sobie na to pozwolić.

Co do wywiadu lub kontrwywiadu, w cyklu o detektywie Garrecie, tłem książek była wojna pomiędzy dwoma krajami o kopalnie srebra na pustyni, którą naturalnie zasiedlały różne rasy, w tym centaury, które były nastawione zupełnie neutralnie do wszystkich. Jeden z generałów jednego z krajów odłączył się od niego i zapragnął stworzyć własny kraj wykorzystując pragnienie wolności ras zamieszkujących region. Gość odnosił sukces za sukcesem, nikt nie wiedział dlaczego. Później odkryto, że szpiegowały dla niego oddziały centaurów, które pustynię znali od podszewki, wiedzieli dokładnie gdzie i kiedy się ukryć, by móc śledzić bez ryzyka wykrycia. Wniosek z tego taki, że wywiad najlepszy jest złożony z tubylców

Czy ja wiem jak to z tymi gryfami i pegazami jako powietrzną kawalerią? Same w sobie może nie wspaniałe, ale jako taka dodatkowa dopałka do szarży zwyczajnej konnicy tak jak na obrazku to byłoby doskonałe wsparcie.

Odnośnie koni tchórzy, jak i ludzie są też konie odważne, i może fakt przerażającego zapachu i wyglądu wargów, nie wystarczyłby do rozbicia doborowego oddziału kawalerii, nie tak prosto w każdym razie.

Niezbyt ciężko jest mi też wyobrazić sobie, ciężkie gryfy opancerzone od przodu, vide konie, w pancerz służący do zbijania pik, latajace na tyle szybko, by nie być tak prostym celem do ustrzelenia z łuku, wlatujące szarżą w formacje naziemną wroga, robiące spustoszenie, podrywające się do lotu i odlatujące w inne miejsce bitwy. Jak słusznie zauważyłes Ric, jest to kwestia wyobraźni, skoro sprowadzamy już do tego dyskusję, to chyba możemy sobie pozwolić na pewną lekkość w wyobrażaniu sobie takich bitew. Nie mam tez problemu z wyobrażeniem sobie dużego i zwinnego smoka, inaczej smok nie byłby żadnym przeciwnikiem i groźnym stworem dla małego oddziału z przenośną balistą Tak samo, smok zlatujący w dół, opancerzony w newralgicznych miejscach(poza błonami skrzydeł oczywiście, ale te same w sobie również mogą być wytrzymalsze niż błona między palcami trytona) i zionący, ogniem, kwasem czy lodem w oddziały przeciwnika. Sposób walki Nazguli w 3 części władcy też nie wyglądał na bezsensowny, a mysle, cyz to nazgul, czy smok, czy gryf zlatujący z furią w dół, to mnie jakbym bytł zwykłym piechurem z łukiem/piką, sparaliżowałby strach

Zbyt cudowny ten smok. Jak jest wielki to i ciężki i silny. Do tego ma ziać ogniem? Przepakowana cuś ta jednostka. Jak smok jest duży i ciężki to z lataniem problem chyba że ma drugą parę czegoś na kształt płuc gdzie gruczoły produkują paliwo dla tych płomieni. I niech to będzie łatwopalny gaz, lżejszy od powietrza. Mamy wyjaśnione płomienie i jeszcze gaz ułatwiający bydlakowi latanie. Czemu fantaści nie precyzują takich rzeczy?
Za dużo zieje? Gorzej leci. Spali cały gaz? Musi coś zeżreć i przetrawić, żeby miał gazy.
Na potrzeby zwierzęcia wszystko wystarcza, po prostu jak to w naturze bywa. Na wojnę za dużo ograniczeń. Karmienie drapieżcy, który waży kilkanaście ton to też problem. Kilku? Masakra.
Smok z pola bitwy wyeliminowany.
Czemu tak, bo lubię fantasy, ale nie lubię jak się w niej przegina.

Szarży z lancą z powietrza sobie nie wyobrażam. Nie tylko z wyżej wymienionych powodów. Wbijając lancę pod takim kątem w przeciwnika musisz ją zostawić inaczej ramię ci wyrwie, jesteś w locie. Ile lanc zabierzesz?

Masz latającego wierzchowca. Kruche naczynia wypełnione bardzo żrącym kwasem, albo jakieś zapalające specyfiki.
Co by nie mówić kwas na wroga z powietrza ok. Jest lotnictwo. A jak jest lotnictwo to:
a) wróg ma lotnictwo
b) wróg ma broń przeciwlotniczą, którą postaram się wymyślić

Na gryfa dużo ekwipunku nie weźmiesz. Poza tym gryf jak orzeł pewnie będzie walczył z innym gryfem. Nie chciałbym tam siedzieć. Taki układ wyklucza jeźdźca, a co za tym idzie zrzucanie bomb.
Ale możemy mieć też wierzchowca, który lata ale nie walczy. Można wtedy dać eskortę „bombowcom”, ale wtedy potrzebujemy:
- precyzyjnej, bądź szybkostrzelnej broni dystansowej
-nasz „myśliwiec” musi być zwrotny i szybki
- Jeździec musi cały czas zachowywać odpowiednią pozycję aby nie zaburzać zbytnio aerodynamiki, i żeby mu łba nie urwało (kto jeździł ścigaczem i wychylił się znad owiewki wie o co mi chodzi)
- Jak celować i strzelać w takich warunkach i co by to musiała być za broń

Broń przeciwlotnicza? A po co? Wyszło mi, że tworzenie lotnictwa z żywymi wierzchowcami nie ma większego sensu. Chyba, że kamikadze…

Wszystko zależne jest od tego, jak balansujemy sobie swój świat wyobraźni i na co pozwalamy tym najsilniejszym jednostkom, czy latający smok, ziejący czymś nieustannie jest przepakowany? Moim zdaniem nie, bo każdy regiment ma swojego maga bojowego, który rzuca na oddział barierę ochronną w momencie gdy widzi takiego smoka, gdy czuje w powietrzu zbliżający się czar magów wroga, czy też magowie na wzgórzy oglądają bitwę i wspierają barierami zagrożone oddziały, w moich oczach wygląda to epicko, ale nie przegięcie, a wszystko się kończy na walce wręcz czy ew. z jakimiś trochę silniejsyzmi jendostkami wroga pokroju trolli czy gryfów, niczego, czego nie da się zabić

Ric: Na tej samej zasadzie moim zdaniem mogłaby walczyć kawaleria powietrzna, potęgując chaos i zamieszanie, a potem zdejmująca cele w matni

Nie sam smok, a jedynie brak ograniczeń. Ja rozumiem że fantaazja i wyobraźnia są nieograniczone, ale w pewnym momencie to się robi szmieszne wręcz.

A co z walką w powietrzu?
Ile dużych bitew doszłoby do skutku jeżeli wojska lądowe zostaną zdziesiątkowane po drodze?
Jak smok się zacznie sam żywić, to spowoduje duże szkody cywilom.
Kto wystawi zwarte formacje piechoty w szczerym polu jak wie, że czeka go niemalże bombardowanie dywanowe?